Saturday, December 18, 2010

Milli Taryhymyz

Soldan: Eziz han- Oraz serdar

Iki Türkmen bir ykbal
   Türkmen halkynyň azatlygy hem özbaşdak milli döwleti gurmak ugrunda göreşen geçeklerimiz az bolmandyr. Geçen iki asryň galagowply döwründe ençeme mertler orta çykyp, halkymyzyň ar-namysyny, milli topragyny gorap gelipdiler. Kyýat han, Gowşut han, Nurberdi han, Jüneýit han, Eziz han, Oraz serdar... şol är ýigitleriň kerwenbaşylary bolupdylar.
  Öz ýaşan döwürleriniň çylyşyrymly syýasatyna doly göz ýetirip bilmeseler-de ýa-da dürli mekirli öýunlaryň düýp-teýkaryna düşnüp bilmeseler-de olar jany-teni bilen halkyna hyzmat edipdiler.
  Şol ärlerden biz häzir iksini, ýagny Eziz han bilen polkownik Oraz serdary size tanytmagy makul gördük.
  1917-nji ýylda bütin Orsýetde bolşewik hereketi ýeňiş gazanyp, Orta Aziýa ýaýrap başlamy bilen olara garşy häkimiýetden agdarylan Romanowlar maşgalasyndan soňky patyşa-Tzar Nikolaýewe wepaly “Akgwardiýaçylar”-da ýurduň dürli künjeginde özlerine howandar gözläp başlaýarlar. Şeýdibem biziň Türkmen topragymyz “Aklar” bilen “Gyzyllaryň” söweş meýdanyna aýlanýar.
   Dörän şeýle pursatdan peýdalanyp, türkmenleriň batyrgay söweşjeň ýigitleri “Milli öz erkin Türkmenistan” döwletini esaslandyrmaga synanşýarlar. Ynaha şolardan Gökdepede garymanlarça göreşen meşhur Dykma serdar lakamly Öwezmyrat batyryň ogly Oraz serdar we Tejen etrabynda ozal basmaçylara garşy berk göreşen we öz halkyny açlykdan gutarmaga synanşan Çapyk serdaryň ogly Eziz han orta çykýarlar. Sankt-Peterburgdaky harby KADET mekdebi tamamlap polkownik/ serhenglik derejesine ýeten Oraz serdar Köşi-de türkmen jigitlerden ybarat “atly toparyny” düzýär we oňa özi komandirlik edýär. Eziz hanyň atlylary bolsa köpden bäri Tejen etrabynda bolşewiklere ýol bermän gelýär. Eziz han söweş ukybyny artdyrmak maksady bilen Hywa gidip, Jüneýit han bilen duşuşýar we bilelikde hereket etmek baradaky memoranduma gol çekýär.
  Milli döwlet gormak ugrunda Türkmen topragynda/ Türkmenistanda bolup geçýän şeýle göreşler “Akgwradiýaçylaryň” ünsünden düşmändir. Olaryň Türküstandaky bölüminiň ýolbaşçysylary, Eziz han hem Oraz serdar bilen duşuşyp, bulary öz tarapyna çekmäge synanşyp, dürli wadalar berýärler. Göreşler ýeňiş bilen hemra bolsa Türkmenistanda “Milli-nasýonal demokratik” döwletiň esaslanmgyna ýol berjekdikleri bilen bu serdarlary ynandyrýarlar. 1918-nji yýlyň 16-nji iýulynda "milli han-töreleriň" Büzmeýnde bolup geçen gurultayýnda Oraz serdar, Eziz hana öz harby toparyna we tarapyna geçmegi teklip edipdir. Şol wagtlar Büzmeýnde, ruslara garşy göreşmek üçin türkmenleri jemläp ýörite bir Merkezi "Türkmen komitetini" döredilýär, onuň ýolbaşçysy edip-de Oraz serdar bellenilýär. Şol komitete 5 müňe golaý adam toplanyp ýaraglanypdyr.
   Ýöne göreş güýçlendikçe "Aklar" ähdiýalanlyk edip, türkmenleri häkimiýetden çetleşdirip başlaýarlar. Ilki bilen Oraz serdaryň ýolbaşçylygyndaky "atly topary" dargadýarlar, soňra bolsa haýynlyk bilen Eziz hany tussag edip, 1919-njy ýylyň mart aýynda atyp öldürýärler. Oraz serdaryň soňky ykbaly hakynda dürli maglumat bar. Bir maglumata görä onuň Jüneýit hanyň atlylaryna goşulandygy aýdylsa, başga bir maglumata görä onuň Eýrandaky türkmenleriň arasynda sygnandygy agzalýar. Inglis taryhçysy Riçard Pepis özüniň "The Formation of the Sowiet Union" diýen kitabynda (Harward Univercity. 1997. S. 181) iýul aýynda "gyzyl goşun" Aşgabady basyp alandan soňra Oraz serdaryň öz atlylary bilen Garagumdaky “basmaçylaryň” toparyna (has dogrusy Jüneýit hanyň atlylaryna) goşulandygyny ýazýar.
            “In the February 1919 British troops received orders from London to      evacuate the Transcasian region and by early April they were entirely out. In July the Red troops approaches Ashkhabad, witch was defended by Oraz serdar and his Turkmen units. After the city had been taken, Oraz Serdar fled to the desert and joined the Basmachi units in the Khiva district…”
   Ýokarda getirlen fakta görä, Oraz serdar Britaniýanyň Maşatdaky goşunynyň ýolbaşçysy general W.Malleson bilen-da aragatnaşykda bolup, bolşewiklere garşy olaryň beren wadasyna bil baglapdyr, ýöne inglislerem edil "aklar" ýaly namartlyk edip, beren wadalarynda tapylmandyrlar.
   Eziz hanam, Oraz serdaram öz döwrüniň edermen, göreşde gaýdusyz ärleri bolupdyrlar, olar Türkmen topragynda özbaşdak, erkin we milli bir döwletiň esaslandyrylmagy ugrunda janlaryndan maýa goşupdylar, ýöne olaryň ýekeje kemçilik eden tarapy, döwrüň aldawaç, mikirli syýasatyna doly göz ýetirip bilmändikleri bolupdyr.
  Sowet taryhçylary bu gerçekleriň at-hatyralaryny garalamaga synanşyp geldiler, has bolmanda olary halkyň aňyndan öçürmäge synanşsylar, ýöne olaryň bu mekirlerini halk kabul etmedi we öz är ýigitlerini ýürklerinde ebedileşdirip geldiler.
  Bu geçekleriň är ýoluny soňraky mertler- Gaýgysyz Atabaýewler, Nedirbaý Aýtakowlar dagy dowam etdirdiler we Türkmen hakynyň adyna, ýer ýüzünde ýeke-täk Türkmenistan döwletini emele getirdiler.
A.Gürgenli
18.12.2010

Friday, December 17, 2010

Freedom House:
Çin hökümeti, Sinjandaky Uýgur Türklere garşy zalym syýasytny dowam etdirýär.
فریدوم هاوس: "حکومت چین سیاست ظالمانه خویش را علیه تورکهای اویغور ادامه می دهد. از سرنوشت دهها نفر اطلاعی در دست نیست."
Political Rights Score: 7
Civil Liberties Score: 6
Status: Not Free
In the Xinjiang Uighur Autonomous Region, political indoctrination programs, curbs on Muslim religious practice, and policies marginalizing the use of Uighur language in education intensified throughout 2009. The government continued decade-old policies to alter the region’s demography, offering incentives to ethnic Han to move to the area and instituting a program to transfer Uighur laborers, sometimes by force, to work in other parts of China. In February, the government began a project to demolish most buildings in the historic core of the city of Kashgar and resettle some 200,000 Uighur residents. On July 5, police forcibly suppressed a peaceful demonstration in Urumqi by Uighurs voicing frustration over the limited investigation into the deaths of Uighur factory workers in a brawl with Han employees in southern China. The police action—which according to Amnesty International included using tear gas and shooting with live ammunition into crowds of peaceful protesters—sparked an outbreak of violence between Uighurs and Han residents. State-run media reported that 197 people were killed, but the details of events that day could not be fully verified due to tight government control of information and the intimidation of witnesses. The July 5 clashes were followed by a harsh crackdown that included large-scale “disappearances” of Uighurs, imprisonment and execution of Uighurs and some Han residents following questionable legal proceedings, and an almost complete shutdown of internet access in the region that remained in effect for several months. Among those detained were the managers of websites reporting on Uighur issues. A state propaganda campaign vilifying Uighurs and the U.S.-based Uighur activist Rebiya Kadeer fueled further ethnic tensions and increased discrimination against Uighurs throughout the country.
http://www.freedomhouse.org/template.cfm?country=7801&page=22&year=2010

Thursday, December 16, 2010

Taryhy dokument

Tuthatlygyň taryhyndan bir dokument
Soldan: G.Bahelke-Weljan ahun-G.Teke

  Halkymyzyň erkinligi ugrunda göreşen geçekleriň ykbalyna köplenç ölüm, zyndan, tussag ýa-da ýurtdan gaçyp atmak, ilinden-gününden jyda düşmek ýazylypdyr.
   Baryp II-nji jahan urşundan soňra esaslandyrlan çepçi “Tuda” partiýanyň hataryna goşulanlaryň maňlaýyna-da şeýle kysmat ýazylypdyr.
Şol gerçek ýigitlerden Gaýyp Bähelke, Weljan ahun Wafy (Garynjyk), Gurban Teke, Gurban Rabeti 1325/1946-njy ýylyň “azer/dekabr” aýynyň 16-syna tussag edilipdir.

Bildiriş

Gadyrly okyjy!
Täze ýola goýlan bu weblog-da Siz Türkmen halkynyň taryhyna, medeniýetine we edebiýatyna degişli maglumatlar bilen tanyş bolup bilersiňiz.
 Bu weblog-da halkymyzyň uzak taryhyna we ýakyn durmuşyna degişli materiallary yzygiderli okap bilersiňiz.
Maksadym Türkmen halkynyň bähbidine, milli azatlygyna we onuň erkinligine gulluk edýän ildeşlerimizi dürli maglumatlar bilen üpjin edip durmak.
Häzirki global döwürde biziň intellegentsiýa wekillerimiziň arasynda şeýle neşriň zerurdygyna göz yetirip, bu neşri ýola goýdum. "Türkmeni Öwreniş Merkezi" digital neşrin ile-güne peýdaly bolaryna umyt edýärin.
Hormat bilen:
Akmyrat Gürgenli